माथि उल्लिखित उद्देश्य हासिल गर्नका लागि सञ्चालन गरिने कार्यहरूको प्रभावकारी कार्यान्वयन र सक्षम व्यवस्थापनको लागि यस शहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागको कार्यक्षेत्र र सङ्गठनात्मक संरचना बेला बखतमा फेरवदल हुँदै आएको पाइन्छ । यस विभाग र अर्न्तर्गतका "क" वर्गका डिभिजन कार्यालय, "ख" वर्गका डिभिजन कार्यालय, "ग" वर्गका डिभिजन कार्यालय, भवन प्रविधि अनुसन्धान तथा तालिम केन्द्र र भवन निर्माण सम्भार डिभिजन कार्यालयको वर्तमान सङ्गठन संरचनाअनुसार मौजुदा कूल दरबन्दी विवरण यस प्रकार रहेको छ र तिनीहरूको सङ्गठन संरचना क्रमशः अनुसूची - १,२,३,४,५ र ६ मा दिइएको छ ।

विभाग र अन्तर्गतका निकायहकको परिचयात्मक विवरण
शहरी विकास तथा भवन निर्माण विभागको माथि उल्लिखित उद्देश्यहरू हासिल गर्न विभाग अन्तर्गत महाशाखाहरू, डिभिजन कार्यालयहरू, भवन प्रविधि अनुसन्धान तथा तालिम केन्द्र, भवन निर्माण सम्भार डिभिजन कार्यालय तथा विभिन्न आयोजनाहरू कार्यरत रहेका छन् । यी निकायहरूको परिचय, उद्देश्य तथा यी निकायहरूले गर्ने मुख्य-मुख्य कार्यहरू निम्नअनुसार रहेका छन् ।
· भौतिक योजना तर्जुमा एवं शहरी विकास सम्बन्धी योजना तर्जुमा गर्ने गराउने ।
· नगरोन्मुख साना शहरहरुको अध्ययन गरी पर्ूवाधार तयार गर्ने कार्य गराउने ।
· शहरी वातावरणलाई मैत्री बनाउने सम्बनधमा विभिन्न अध्ययन गर्ने गराउने र सो अनुसार कार्य गर्ने गराउने ।
· विभिन्न नगरपालिकाहरुको भौतिक योजना तयार गर्ने तथा न.पा. संग समन्वय गरी कार्य गर्ने गराउने ।
· नगरपालिका, नगर विकास समिति, जिल्ला सदरमुकाम, बजार केन्द्र आदिको डिजिटल आधार नक्सा तयार गर्ने गराउने ।
· आवास तथा शहरी विकास अयोजना सम्बन्धि भू सूचना तथा तथ्यांक अध्ययन गरी अद्यावधिक गर्ने गराउने ।
· नगर विकास ऐन अर्न्तर्गत नगर विकास समितिहरुको काम गर्ने गराउने, नगर विकास निर्देशिका लागू गर्ने तर्फसक्रिय रही काम गर्ने ।

---

शहरी विकास महाशाखा विभागको उद्देश्य हासिल गर्न यस महाशाखाले शहरी विकासको प्रक्रियालाई क्षेत्रगत आधारमा अध्ययन गरी आवश्यक स्थलगत तथा आर्थिक तथा सामाजिक सूचाकाङ्कहरूसहितका नक्साहरू तयार पारी शहरी तथा ग्रामीण विकास अन्तःसम्बन्धलाई दरिलो बनाउदै शहरी बस्तीहरूको व्यवस्थित विकास गर्ने, शहरी भू-उपयोग योजना सम्बन्धी मापदण्डहरू बनाउने, शहरी वातावरणको अध्ययन, मूल्याङ्कन तथा अनुसन्धान गर्ने, शहरीकरण तथा नगर विकास गर्ने क्रममा आवश्यक पूर्वाधारहरू जस्तै सडक, ढल र बिजुली आदिको विकास, सुधार तथा विस्तार गर्न आवश्यक कदम चाल्ने र नगरपालिका, नगर विकास समितिहरूलाई भौतिक विकास योजना तयार पार्न सहयोग गर्नुका साथै तिनको डिजिटल आधार नक्सा (Digital Base Map) तयार पर्ने कार्यका लागि समयमै प्रभावकारी रूपमा कार्य सम्पादन होस् भनी यस महाशाखा अर्न्तर्गत ५ वटा छुट्टा-छुट्टै शाखाहरू कार्यरत रहेका छन् । »   भौतिक योजना तथा शहरी विकास शाखा »   शहरी वातावरण शाखा »   साना शहर शाखा »   नगरपालिका शाखा »   तथ्यांक तथा भू-सूचना शाखा भवन महाशाखा विभागको उद्देश्य हासिल गर्नका लागि यस महाशाखाले विभाग अन्तर्गतका भवन निर्माण सम्बन्धी डिजाइन, इष्टिमेट तयार गर्ने गराउने र जिम्मेवारी पाएअनुसारका अन्य सरकारी भवनहरूको समेत डिजाइन इष्टिमेट तयार गर्ने गराउने कार्य गर्दछ । यसका साथै नियमित रूपमा सरकारी भवनहरूको लगत राखी मर्मत सुधार गर्ने कार्य र नेपाल सरकारबाट स्वीकृत भएको भवन निर्माण सहिता सम्बन्धित निकायमा लागु गर्राई भवन निर्माण गर्ने गराउने तथा भवन निर्माण गर्दा अपनाउनु पर्ने प्रक्रियाहरू जस्तै ठेक्का व्यवस्थापन (Contract Management)  र खरिद व्यवस्थापन (Procurement)को लागि आवश्यक निर्देशिका तथा मार्गदर्शन तयार गरी लागू गराउने कार्य यस महाशाखाबाट गरिन्छ । यसको अलावा बिल्डिङ युटिलिटि सम्बन्धी कामका साथै आवस तथा शहरी विकास कार्यक्रम सञ्चालनमा अपनाइनु पर्ने मापदण्ड (Norms and Standard) बनाई लागू गर्ने गराउने कार्य गरिन्छ । महाशाखाबाट गरिने काम समयभित्रै प्रभावकारी रूपमा सम्पन्न गर्नका लागि यस महाशाखा अन्तर्गत ५ वटा छुट्टा-छुट्टै शाखाहरू कार्यरत रहेका छन् । »   भवन निर्माण शाखा »   भवन संहिता शाखा »   भवन सर्भिसेज शाखा »   भवन मर्मत तथा मुल्याङ्कन शाखा »   भवन मापदण्ड शाखा आवास महाशाखा विभागको उद्देश्य हासिल गर्नका लागि यस महाशाखाले राष्ट्रिय योजना आयोगबाट स्वीकृत वैदेशिक सहयोग सम्बन्धी कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्ने, ती कार्यक्रम सञ्चालनका लागि सम्बन्धित नियोग र आयोजनाबीच समन्वयन गर्ने तथा तिनको प्रगति अनुगमन तथा मूल्याङ्कन गर्नुका साथै सम्बन्धित आयोजना तथा शाखाबाट राय माग भएमा राय उपलब्ध गराउने र कार्यक्रम कार्यान्वयनमा देखापरेका समस्या समाधान गर्न विभाग स्तरमा विभाग र अन्तरगतका निकाय बीच छलफल तथा अन्तरक्रियाको कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने तथा विभागको योजना तर्जुमा गर्ने कार्य यस महाशाखाबाट गरिन्छ । यी कार्यहरू प्रभावकारी रूपमा सम्पन्न गर्नका लागि यस महाशाखा अन्तरगत ४ छुट्टाछुट्टै शाखाहरू कार्यरत रहेका छन् । »   आवास शाखा »   योजना शाखा »   अनुगमन शाखा »   बैदेशिक सहयोग शाखा »   समान्य प्रशासन तथा जनशक्ति विकास शाखा »   आर्थिक प्रशासन शाखा भवन महाशाखा भवन निर्माण शाखा यस भवन निर्माण शाखाबाट सम्पादन गरिने मुख्य-मुख्य कार्य यसप्रकार रहेका छन् । सरकारी भवनहरुको Structural Design तयार गर्ने, ल.इ. तयार गर्ने, टेण्डर डकुमेन्ट तयार गर्ने, सुपरभिजन गर्ने र आफ्नो जिम्मामा आइपरेका उल्लेखित सम्पर्ण् कार्यहरु गर्ने, गराउने । स्वीकृत वाषिर्क कार्यक्रम कार्यान्वयन, अनुगमन तथा मूल्यांकन गरी शाखा प्रमुख र विभागीय प्रमुख समक्ष पेश गर्ने । शाखा अर्न्तगतका कर्मचारीहरुको कार्यको अनुगमन गर्ने । शाखालाई तोकेको अन्य सबै कार्य गर्ने । महानिर्देशक र उपमहानिर्देशक तथा शाखा प्रमुखबाट भएको निर्देशन अनुसार अन्य कार्य गर्ने । श्री ५ को सरकार/तालुक मन्त्रालयको नीति निर्देशन अनुसार कार्य गर्ने ।